معرفی بافت تاریخی گرگان

گرگان- محدثه میرحسینی- :منطقه گرگان و استراباد از ديرباز جزو مهم ترين مناطق شمالي كشور محسوب مي شده و با اينكه قرون متمادي جزو قلمرو طبرستان (مازندران) بوده ، در منابع تاريخي همواره نام آن به صورت مستقل آمده و اوضاع آن، مستقلاً مورد بررسي قرار گرفته است.

گرگان فعلي تا سال 1316 خورشيدي، استراباد خوانده مي شد كه در اين تاريخ فرهنگستان زبان فارسي براي ارج نهادن به شهر تاريخي گرگان ، نام آن را به گرگان تغيير داد.

بافت تاریخی گرگان در 24 شهریور 1310 خورشیدی به شماره 41 در فهرست میراث ملی ایران به ثبت رسیده است. محدوده بافت قدیم گرگان در طرح جامع و تفصیلی مصوب سال 1374، از سمت شمال غرب و شمال به خیابان 30 متری رسالت، از شرق به خیابان گرگان جدید، میدان وحدت و خیابان پاسداران، از جنوب به خیابان فرد جهان و خیابان ملل تا تقاطع خیابان پاسداران و از سمت غرب به خیابان ایرانشهر (طالقانی)، میدان مازندران و خیابان جمهوری محدود می شود. وسعت این بخش از بافت شهر نزدیک به 150 هکتار معادل 5 درصد از مساحت قانونی شهر در طرح جامع دوم محاسبه شده است. به طور کلی آن قسمت از بافت کالبدی شهر گرگان که رشد آن تا اوایل قرن حاضر بوده و در واقع تا حدودی منطبق بر محدوده و باروی شهر قدیم استراباد است را می توان به عنوان بافت قدیم در نظر گرفت. پیرامون این بافت را بافت های جدید و حاشیه ای تشکیل می دهند که در ادوار بعدی و تا زمان حاضر احداث شده و شکل گرفته اند.

محلات اصلی استرآباد قدیم

استراباد در قديم داراي سه محله بزرگِ اصلي بود كه هر محله، خود شامل محله هاي فرعي و گذر هاي مختلف مي شد. محله هاي اصلي گرگان عبارت بودند از: سبزه مشهد، نعلبندان و ميدان.

محله اصلي سبز مشهد با مركزيت سبز مشهد، شامل محله هاي سرچشمه، سرپير، دباغان، نقارچيان و گذرهاي چهارشنبه اي ، قاپي و... بود.

محله اصلي ميدان، به مركزيت ميدان عباسعلي، شامل محله هاي دربنو، دوشنبه اي ، شاهزاده قاسم (دوچناران) ، مير كريم و گذر هاي قيصريه، بادگير ، پشت باره و... بود.

محله اصلي نعلبندان هم به مركزيت نعلبندان، شامل محله هاي پاسرو، ميخچه گران، شير كُش، باغشاه و گذر هاي علاقه بندان، چهل ستون و سرپير بود.

دورتا دور شهر، برج و بارو كشيده شده و شهر داراي چهار دروازه به نام هاي : دروازه بسطام، دروازه چهل دختر، دروازه مازندران، و دروازه فوجرد (سبز مشهد) بود. در سال 1315 خورشيدي تخريب برج و باروي شهر به دستور رضا شاه آغاز شد و تا سال 1317 خورشيدي ديگر اثري از اين برج و بارو نبود.

تخریب عمارت های قدیمی

در فاصله بين سال هاي 1311 تا 1319 خورشيدي (زمان حكومت رضا شاه) تغييرات عمده اي در شكل شهر رخ داد، كه از آن جمله مي توان به بريده شدن بافت تاريخي گرگان توسط دو خيابان شمالي ـ جنوبي (پهلويدژ ـ كاخ) و شرقي ـ غربي (پهلوي ـ شاهرود) اشاره کرد.

در همين سال ها، بسياري از عمارات و كاخ هاي باغ آقا محمدخاني ، از جمله: عمارت سليمانخاني، عمارت خزانه داري، عمارت عالي قاپو، باغ كارگذاري و... از بين رفتند.

اما بناهاي شاخص متعلق به دوره قاجار و پیش از آن كه در حال حاضر در گرگان باقي مانده عبارتند از: امامزاده نور از دوره سلجوقی ، مسجد جامع با مناره دوره سلجوقی ، مدرسه عماديه از دوره صفویه، كاخ آقا محمدخان، كنسولگري روسيه، مجموعه هاي مسكوني باقري، تقوي، كبير، خراساني، خانه ميرشهيدي، خانه فروغي و....

سبز مشهد

گرگان- محدثه میر حسینی-کارشناس ارشد مرمت و احیا ابنیه و بافت های تاریخی: سومین محله از محلات اصلی استرآباد، محله سبز مشهد است. این محله در شمال شهر استرآباد قرار داشته است. دروازه شمالی شهر به نام فوجرد در شمال این محله واقع شده بود که به واسطه مجاورت با این محله در برخی متون و اقوال شفاهی به سبزه مشهد هم معروف بوده است.

محله اصلي سبز مشهد با مركزيت سبز مشهد، شامل محله هاي سرچشمه، سرپير، دباغان، نقارچيان، سیستانی محله و گذرهاي چهارشنبه اي ، قاپي، سوخته چنار و... بود. وجه تسمیه این محله مدفون بودن دو تن از نوادگان امام موسی ابن جعفر (ع) در بنایی موسوم به امامزاده مرادبخش واقع در محوطه تکیه سبزمشهد، جنب خانه جعفر شریف استرآبادی که بعدها تبدیل به مسجد امام حسن عسگری (ع) شده است، می باشد.

از عناصر شاخص این محله می توان به مسجد قاجارها به تاریخ 1211 ه.ق، مسجد قاضی از دوره قاجار، حمام کفشدوزان که متاسفانه امروزه اثری از آن نیست، خانه های تاریخی دائمی، اسدی پور و وزیری از دوره های قاجار و پهلوی اشاره کرد.

تکیه سبزمشهد جزء معدود تکایای گرگان است که عنصر بسیار ارزشمند، نمادین و خاطره انگیز آن یعنی درخت چنار که محل پاتوق گاه به گاه مردم محله بوده و حامل بار عظیمی از خاطرات مردم محله و شهر می باشد و درحال حاضر کهن سال ترین چنار شهر گرگان محسوب می شود، همچنان پابرجاست.

یکی از قدیمی ترین گورستان های شهر در این محله در محوطه اطراف امامزاده مراد بخش قرار داشته که در زمان تجدید بنا و نوسازی مسجد امام حسن عسگری (ع) بخشی از این گورستان تخریب شده و بسیاری از سنگ قبرهای آن در پی بنا استفاده شده است.

پلان تکیه سبزمشهد مربع شکل است و مساحت عرصه آن در مقایسه با سایر تکایای گرگان در وضع موجود از سایر تکایا وسیع تر است. اطراف محوطه تکیه را بناهای دو طبقه با کاربری دوگانه تجاری- مذهبی در برگرفته که طبقات پایین در روزهای غیر عزاداری امام حسین کاربری تجاری دارند و در ایام عزاداری به حرمت فضای تکیه، همگی بناها محل اجرای مراسم عزاداری و اطعام است. در جبهه شرقی، تکیه وصافی (ساباط) قرار دارد که عبور از آن دسترسی به محله سرپیر را تامین میکند. جبهه غربی تکایا به محله سرچشمه و سیستانی محله از زیر محلات محله سبزمشهد ارتباط دارد. جبهه جنوبی تکیه سبزمشهد به گذر سوخته چنار منتهی می شود.

 

 

 

محله دباغان

گرگان- محدثه میرحسینی-  محله دباغان از زیر محلات محله بزرگ سبز مشهد است و در ناحیه شمالی این محله قرار دارد. این محله در گذشته به لحاظ جایگاه قرارگیری در بین محلات، از جانب شمال، شمال شرق و غرب به حصار و باروی شهر متصل بوده است و از سمت شرق و جنوب شرقی به محله سرپیر و از جانب جنوب و جنوب غربی به محله سبز مشهد مرتبط بوده است. با احداث امتداد خیابان کاخ در دوره پهلوی، که امروزه به نام شهدا شناخته می شود، محدوده اصیل محله دباغان از بین رفته است و بخش های ارزشمندی از این محله از جمله مرکز محله و تکایای آن و برخی از عناصر شاخص مرکز محله از بین رفته اند و حدود شرقی محله دباغان در زمان حاضر خیابان شهداست. وجه تسمیه محله دباغان رواج پیشه دباغی در این محله در زمان های بسیار دور بوده است.

با از بین رفتن مرکز محله دباغان، در دوره پهلوی در غرب خیابان شهدا، فضایی باز با هندسه مربع شکل ساخته می شود که در واقع کارکرد پاتوق محله را داشته و جایگزین مرکز محله یا میدانگاه تکایا میشود. در شمال فضای شهری نام برده، باشگاه ورزشی، در ضلع جنوبی آن حمام دباغان و دو تکیه نوساز (بعد از احداث خیابان) و در ضلع شرقی آن تکیه و مغازه قرار گرفته است و گذری است که به خیابان شهدا متصل می شود؛ در سمت غرب مسجد دباغان و گذری است که به سبزمشهد می رود.

اسناد و مدارک تاریخی و متون برخی سفرنامه ها و نوشته های مستشرقین حاکی از آن است که تکیه دباغان یکی از قدیمی ترین تکایای استرآباد بوده است و برخی معتقدند تکیه دباغان از اولین بناهایی است که با کاربری تکیه در ایران ساخته شده بود. در متون تاریخی، تاریخ وقف نامه تکیه دباغان 1155 ه.ق ذکر شده است. در سال 1341خورشیدی، اسدالله معینی در گزارش سفر خود به گرگان در مورد کتیبه تکیه دباغان نوشته است که قسمتی از محله دباغان به علت احداث خیابان پهلوی دژ خراب شده و از بین رفته، بنابراین کتیبه آن از محل اصلی برداشته شده و به دیوار تکیه جدیدی نصب کرده اند، کتیبه آب انبار هم کنده شده و خود آب انبار مخروبه و غیر قابل استفاده است. علاوه بر بنای تکیه که دارای قدمت بسیار زیادی بوده است، آب انبار دباغان هم از قدمت بسیار زیادی برخوردار بوده است که متاسفانه امروز اثری از آن نیست؛ کتیبه ای بر مدخل آب انبار تکیه دباغان که تاریخ ساختمان آب انبار را در سال 1010 هـ .ق توسط حاجی محمد علی ذکر نموده وجود داشته است.

همان طور که اشاره شد احداث خیابان شهدا سبب از بین رفتن بسیاری از ابنیه تاریخی و ارزشمند این محله شده است. یکی از بناهایی که در این محله از ارزش تاریخی و معماری برخوردار است خانه قوانلو است که دارای فضاهای خاص با کاربری های خاص و تزئینات بسیار ارزشمند از جمله قطاربندی و گچ بری های بسیار زیبا در اتاق شاه نشین و فضاهای بیرونی خانه است. از مشاهیر اواخر دوره قاجار محله دباغان هم می توان به شیخ علی دباغانی اشاره کرد.

محله میدان عباسعلی

همان گونه که اشاره شد محله میدان یکی از سه محله اصلی شهر استرآباد و یکی از سرچشمه های شکل گیری شهر بوده است. زیر محلات محله میدان محلات میرکریم، شازده قاسم، دربنو، دوشنبه ای و میدان عباسعلی است.

محله میدان عباسعلی

این محله غربی ترین محله شهر استرآباد بوده و در مجاورت دروازه غربی شهر یعنی دروازه مازندران که در برخی متون دروازه میدان هم نامیده می شده، بوده است.این محلهدر بین محلات میرکریم در شمال، شازده قاسم در جنوب و درب نو و دوشنبه ای در شرق قرار گرفته است.

مرکز محله میدان، تکیه میدان و یا همان میدانگاه عباسعلی است. محوطه تکیه میدان دارای پلانی به فرم مستطیل است. در جبهه شمالی آن، مسجد حاج آقا کوچک و تکیه وصاف­خانه (وصافی)، در جبهه غربی، قدمگاه حضرت ابوالفضل(ع)، سقاخانه و مقبره سید طاهر مجتهد استرآبادی و در جبهه جنوبی بناهای دو طبقه، طبقه پایین با کاربری تجاری و طبقه فوقانی با کاربری مذهبی(تکیه)، قرار دارد؛ جبهه شرقی با احداث خیابان شهید رجایی (مجاهدین، فرح سابق) در سال 1339 کاملا از بین رفت و در همان دوره پهلوی دوم در طرف شرقی خیابان، بناهایی دو طبقه به جای تکیه­های از بین رفته ساخته شد.

شایان ذکر است که در گذشته یک چنار، که یکی از عناصر لاینفک موجود در مراکز محلات گرگان است، در کنار مسجد حاج­آقا کوچک وجود داشته است. این چنار در دوره پهلوی اول از بین رفته و به جای آن تکیه­ی وصاف­خانه ساخته شده است.

بازار محله میدان که در طرف غربی محله است، راستای شرقی غربی دارد و به دروازه مازندران ختم می­شده و همواره پذیرای تجاری بوده است که از مازندران و روستاهای غربی استرآباد به شهر می­آمده اند، کما اینکه هم­اکنون نیز بخشی از بازاریان و دست فروشان بازار از روستاهای غربی گرگان به بازار می­آیند. با توجه به مجاورت دروازه مازندران با بازار این محله و نیز مجاورت بازار کهنه و قیصریه استرآباد، بازار محله میدان نقش ارتباطی مهمی را بین بازار کهنه و قیصریه و بازرگانانی که از سمت غرب به استرآباد می­آمده­اند داشته است و این خود بر ارزش محله میدان می­افزوده است. علاوه بر آن، این محله به لحاظ مذهبی، به واسطه کثرت سادات ساکن در محله و نیز وجود فضایی با عنوان قدمگاه حضرت ابوالفضل (ع) اهمیت داشته و کماکان نیز دارد و همچنین وجود سقاخانه در میدانگاه تکیه از عوامل دیگر پر رنگ تر شدن این محله در میان سایر محلات استرآباد بوده است.

گرگان- محدثه میر حسینی: محله نعلبندان یکی از سه محله اصلی شهر استرآباد و یکی دیگر از سرچشمه های شکل گیری شهر بوده است. محله اصلي نعلبندان به مركزيت نعلبندان، شامل محله هاي پاسرو، ميخچه گران، شير كُش، باغشاه و گذر هاي علاقه بندان، چهل ستون و پير بود.

یکی از بازارهای اصلی و بسیار مهم شهر در این محله قرار داشته است که به دلیل رواج پیشه نعلبندی در آن به بازار نعلبندان مشهور شده است. مسجد جامع شهر نیز در جوار بازار نعلبندان قرار داشته است. علاوه بر بازار و مسجد جامع، وجود دارالحکومه و میدان توپخانه و بناهای حکومتی در محله اصلی نعلبندان بر اهمیت این محله می افزوده است.

این بازار به دلیل شرایط اقلیمی شهر گرگان بر خلاف بازارهای شهرهای مناطق مرکزی ایران مانند اصفهان، یزد و شیراز سرپوشیده نبوده است. در وضع موجود با همه تغییراتی که در ساختار بازار نعلبندان در دوره های مختلف تاریخی به وجود آمده است این بازار همچنان یکی از محورهای ارتباطی بسیار مهم در بافت قدیم گرگان است و به لحاظ ارتباطات اقتصادی، اجتماعی، مذهبی و تبادل اخبار و اطلاعات از جایگاه ویژه ای در شهر گرگان و در میان شهروندان گرگانی برخوردار است.

در محله نعلبندان علاوه بر یکی از بازارهای اصلی شهر، عناصر ارزشمند شهری چون مسجد جامع شهر که قدمت آن دست کم به دور سلجوقی می رسد و دارای مناره ای از آن دوران است، حمام قاضی متعلق به دوره افشاری و بقایای کاروانسرای نعلبندان وجود دارد؛ عناصر یاد شده به علاوه تکیه نعلبندان که در نوع خود به لحاظ معماری و شهرسازی یکی از فضاهای ارزشمند شهری بافت تاریخی گرگان است در بازار نعلبندان قرار گرفته اند.

تکیه نعلبندان تهرنگی (پلان) مربع شکل دارد و توسط بناهای دو طبقه با کاربری تجاری مذهبی محصور شده است. طبقات بالا در مواقع غیر عزاداری ماه محرم و صفر انبار است و طبقات پایین در غیر از ایام عزاداری کاربری تجاری دارد. در این تکیه کتیبه ای به تاریخ 1201 هـ .ق وجود داشته است اما امروزه در جای خود نیست. لیکن متن آن توسط یانسنت لویی رابینو در 1327 هـ.ق خوانده شده است. متن کتیبه بدین قرار است:

در حال حاضر بیشترین کالایی که در این بازار ارائه می شود میوه و سبزیجات و عطاری است و تعدادی قصابی، نانوایی، قهوه خانه، جگرکی، شیرینی فروشی در بازار وجود دارد؛ در فضای باز یا میدان گاه تکیه دستفروشان قرار دارند و کالای غالب دست فروشان میوه و سبزیجات است. به غیر از این ها سه مغازه قدیمی که بازمانده حجره های قدیمی بازار است در طبقه پایین تکایا وجود دارند که یکی حلبی سازی است و در گذشته نعل بندی بوده است و صاحب مغازه به دلیل از رونق افتادن پیشه خود به این کار مشغول است و دو مغازه دیگر نیز تعمیرات سماور و وسایلی از این قبیل می باشد. و سایر مغازه ها در طبقه پایین تکایا میوه فروشی و سبزی فروشی هستند. پس از فضای تکایا  واشدگاهی قرار دارد که در گذشته درخت چناری در آن قرار داشته است که بعدها به علت ورود اتومبیل به داخل بافت قطع شده و از بین رفته است.

                                           سر در مسجد جامع استراباد، گورستان مقابل آن و یکی از گذرهای شهر در طرف

                                                                            غربی مسجد در دوره قاجار

 

 

 

محله دوشنبه ای

گرگان-محدثه میرحسینی-  این محله از محلات فرعی محله میدان است. از شمال به محله سبزمشهد، از شرق به محله سرچشمه، از غرب به قیصریه و بازار کهنه در قدیم و محله میرکریم و در حال حاضر به خیابان شهید رجایی و از جنوب به محله درب نو منتهی می شود.

این محله به دلیل وجود امامزادگان راضیه و مرضیه (س) در محوطه تکیه دوشنبه ای و زیارت این امامزادگان در روز دوشنبه به دوشنبه ای معروف گشته است.

مرکز محله دوشنبه ای که در واقع فضای باز میانی تکایاست دارای فرم هندسی نامنظمی است و در سه جبهه شمالی، شرقی و جنوبی دارای بناهای دو طبقه با کاربری تکیه است و در جبهه غربی آن بناهای مسکونی قرار دارد. در جبهه شرقی محوطه تکیه امامزاده راضیه مرضیه موسوم به دوشنبه واقع شده است و دارای درب چوبی قدیمی با تزئینات پرکار منبت کاری بوده است که در سال های اخیر متولیان امامزاده و تکیه برای حفاظت بیشتر،  آن را به داخل فضای امامزاده منتقل نموده اند و در ویترین شیشه ای نگهداری می شود. در نمای تکیه جبهه شرقی و امامزاده در دوره پهلوی دوم تغییرات بسیاری به وجود آمده است.

تکیه دوشنبه ای از معدود تکایای گرگان است که فضای پیرتکیه و تکیه های گوشواره آن به فرم اصیل تا به امروز حفظ شده اند. به علاوه در این جبهه از تکایای دوشنبه ای، در زیر شیرسرها تصاویر بسیار زیبای ختایی و نقش چهره بر روی چوب نقاشی شده است که این تکیه را در میان تکایای سایر محلات منحصر بفرد کرده است. جبهه جنوبی تکیه دوشنبه ای به دلیل ویژگی های منحصر بفرد معماری و قدمت تاریخی آن در فهرست میراث ملی ایران به ثبت رسیده است. پس از آن تکیه جبهه شرقی هم در سیاهه میراث ملی به ثبت رسیده است. تکایای دوشنبه ای با وجود مجاورت با قیصریه و وجود بخشی از بازار کهنه استرآباد از این محله، هیچ گاه کاربری تجاری نداشته اند و حتی در وقف نامه های تکایا تجاری شدن بناهای تکیه مکروه شمرده شده است.

اولین موزه محله ای شهر گرگان در محله دوشنبه ای در تکیه دوشنبه ای به همت متولیان تکایا و امامزاده در فضای امامزاده راه اندازی شده و بسیاری از اشیاء موزه توسط ساکنین قدیمی محله به آن اهدا شده است. در این محله دو مسجد وجود دارد، یکی از آن ها در ابتدای گذر شرقی تکیه دوشنبه ای واقع شده است و دیگری در واشدگاهی واقع در جنوب مجموعه کبیر قرار گرفته است. این مساجد به صورت برونگرا و بدون حیاط هستند.

یکی از قدیمی ترین باغ های درون شهری استرآباد، باغ سیر کار در این محله قرار داشته است که در سال گذشته تخریب شده و به پارکینگ تبدیل شده است.

در این محله خانه های تاریخی ارزشمندی وجود دارد. از جمله مجموعه کبیر که جزء ارزشمندترین خانه های گرگان است و از ویژگی های خاص معماری برخوردار است و در فهرست میراث ملی ایران به ثبت رسیده است. خانه های تاریخی چراغعلی، نونهال، معروف، دیانی، اعلایی، صحرایی، منتظرالظهور، انصاری و موقوفه میرزا عابدین شبیه ساز که متعلق به دوره پهلوی اول است و در سال گذشته توسط جمعی از دوستداران میراث فرهنگی با حمایت اداره اوقاف و امور خیریه گلستان مرمت و احیاء شده است، از دیگر عناصر معماری ارزشمند این محله است. این محله برخلاف سایر محلات قدیم استرآباد کلیه عناصر خدماتی محله را در مجاورت تکایا مثل، گورستان، حمام، آب انبار به صورت مستقل ندارد و به دلیل وسعت کم و جمعیت محدود آن و نیز مجاورت با یکی از دو بازار اصلی شهر به لحاظ تامین نیازهای خدماتی ساکنین، متکی به بازار و محلات اطراف خصوصا درب نو و میرکریم بوده است.

 

 

 

 

 

نقش زیر شیر سر های تکیه جبهه جنوبی محله دوشنبه ای

محله میخچه گران

گرگان –محدثه میرحسینی- این محله از محلات فرعی محله نعلبندان است. از شمال به محله سرپیر، از شرق به محله گرگان جدید (قلعه کهنه) و (در گذشته، پیش از تخریب حصار شهر در اوایل دوره پهلوی اول، محله میخچه گران از جانب شرق به بخشی از حصار شهر استرآباد منتهی می شده است)، از غرب به محله نعلبندان و از جنوب به محله پاسرو (در گذشته یعنی قبل از احداث خیابان های دوره پهلوی اول در جنوب محله میخچه گران علاوه بر محله پاسرو، محله حاجیلر نیز قرار داشته است) منتهی می شود.

این محله به دلیل رواج پیشه میخچه گری در ارتباط با پیشه نعلبندی که در محله مجاور یعنی محله نعلبندان رواج داشته است به محله میخچه گران شهرت پیدا کرده است.

با احداث خیابان پهلویدژ در دوره پهلوی اول که امروزه به نام شهدا شهرت دارد، محله میخچه گران به دو قسمت تقسیم شد، بخشی از دانه های مسکونی محله با ساخت خیابان از بین رفته و بخشی دیگر، در طرف غربی خیابان شهدا قرار گرفتند.به علت مجاورت محله با خیابان شهدا این محله نسبت به سایر محلات بافت قدیم، به لحاظ تجاری از رونق بسیار خوبی برخوردار شده است.

مرکز محله میخچه گران که همان میدانگاه تکیاست دارای فرم هندسی نامنظم است و در سه جبهه شمالی، شرقی و غربی دارای بناهای دو طبقه با کاربری تکیه است و در جبهه جنوبی آن بنای مسکونی قرار دارد. یکی از اصیل ترین و قدیمی ترین نمای تکایای استرآباد، نمای تکیه سقاخانه میخچه گران در جبهه غربی تکیه میخچه گران است. در سال های اخیر تغییرات کمتری نسبت به سایر تکایای شهر داشته است. پیر تکیه میخچه گران در جبهه شرقی به علاوه تکیه جوانان و سیدین قرار گرفته است و در پیرتکیه، کتیبه ای به تاریخ 1230 ه.ق که زمان ساخت بنای تکیه را نشان می دهد وجود دارد. تکیه وصافی در جبهه شرقی به تکیه قجرها معروف است و در دهه 1370 مورد نوسازی قرار گرفته و فرم اصیل آن تا حدود زیادی تغییر یافته است. مسجد محله میخچه گران در محوطه میدانگاه تکایا متمایل به غرب واقع شده است و در جنوب مسجد در زیر تکیه صباحی که در گذشته به صورت ساباط (وصافی) بوده است در سال 1380 آشپزخانه ای جهت پخت و پز برای تکایا در ایام محرم ساخته شده است. چنار قدیمی محله در سال 1350 قطع شده است، اما اکنون چناری حدودا چهل ساله در محله وجود دارد.

محله میخچه گران تنها محله ای است که آئین دسته چوبی هر ساله در آن برگزار می شود و نقش بسیار مهمی در زنده نگه داشتن این آئین تا به امروز داشته است و در سال های اخیر باعث ترغیب محلات دیگر برای احیاء این آئین شده است. حمام قدیمی محله میخچه گران که در غرب تکیه قرار دارد، در سال های اخیر به همت مالک بنا نوسازی شده و با کاربری چایخانه سنتی احیاء گشته است؛ و نقش بسیار مهمی در ترغیب شهروندان گرگانی به خصوص جوانان برای حضور در بافت قدیمی گرگان داشته است. آب انبار قدیمی محله میخچه گران نیز در جبهه غربی تکیه قرار دارد و مخزن و پاشیر آن تا حدودی سالم است اما ورودی پاشیر مسدود شده است و به سقاخانه معروف است. اولین مدرسه ملی استرآباد در این محله تاسیس شده است.

در دوره مشروطه این محله یکی از مراکز حضور و تجمع مشروطه طلب ها بوده است و اصلی ترین محل انجمن مشروطه خواهان استرآباد، که خانه شیخ حسین مقصودلو، رئیس مشروطه خواهان استرآباد بوده است در این محله قرار داشته است. خانه بیگلربیگی استرآباد معروف به خانه فروغی ها که شامل فضایی با کاربری بازداشتگاه و محبس بوده است ، خانه رئیس صلحیه استرآباد و رئیس عدلیه استرآباد در این محله  قرار داشته است. متاسفانه در سال گذشته به دلیل عدم توجه مسولین میراث فرهنگی گلستان و مالک بنا، خانه بسیار ارزشمند فروغی ها که در نوع خود در میان خانه های تاریخی گرگان بی نظیر بوده است، از بین رفت. علاوه بر اینها خانه های تاریخی ارزشمند دیگری از جمله خانه های کاویانی، سیدین، یحیایی و ... در این محله قرار دارد.